Crna Gora lider multietnickog drustva na Balkanu

Manjinski narodu su pokazali i dokazali da im je Crna Gora optimalan drzavni okvir unutar kojeg vide svoju perspektivu 

Da li su Muslimani, Muslimani-Bosnjaci, Bosnjaci poseban narod u odnosu na one u Bosni, Srbiji i drugim bivsim jugoslovenskim republikama, koji su se ranije nacionalno jedinstveno iskazivali kao “muslimani” - je pitanje o kojem se razgovaralo na nedavno odrzanom okruglom stolu u Podgorici. To je bio i povod za razgovor sa prof. dr Serbom Rastoderom, istoricarom, inace, predsjedavajucim Foruma Muslimana-Bosnjaka Crne Gore.

“Muslimani/Bosnjaci - kako vam je ime?” naziv je nedavno odrzanog okruglog stola u Podgorici. S obzirom da je ime prva oznaka identiteta, mozete li ukratko pojasniti sustinsko znacenje, odredjenje i jednog i drugog naziva?

- Pojam “musliman” se upotrebljava za sve pripadnike islamske vjere i on doslovno znaci PREDATI SE BOGU. U tom smilu “musliman” moze biti i jeste i Turcin, Iranac, Iracanin, Albanac i svaki drugi pripadnik islamske vjere. I mozda nista drugo vise ne definise (ne)zrelost jednog entiteta od velicine slova kojom je on navodno iskazuje i koja ga odredjuje. Takvo konfesionalno ime je pretoceno u nacionalno jer je na HH sjednici CK BiH (17. Á 1968) i od tada je ovo ime i u Crnoj Gori dobilo i statisticku verifikaciju, sto se moze pratiti kroz popise 1971, 1981. i 1991. Djilas je kasnije objasnjavao da je to ime uzeto zato sto je u perspektivi trebalo da generise nacionalno samoidentifikovanje “Muslimana” ili u Srbe ili u Hrvate imajuci na umu prevashodno bosanski kontekst ovoga pitanja. Na Bosnjackom saboru 28. septembra 1993. godine Muslimani Bosne i Hercegovine su se opredijelili za naziv “Bosnjak” kao nacionalnu odrednicu. Ime “Musliman” je s pravom vezivano iskljucivo za religiju, odnosno “tursku vjeru”, odnosno za religiju “okupatora”.

Ime “Bosnjak” je kasnije prihvatio i najveci dio onih, koji su se na popisima ranije samoidentifikovali kao “Muslimani” i u BiH, Sloveniji, Hrvatskoj i Kosovu. Cak je i u “Kostunicinoj Srbiji”, koja se nije odlikovala pricom o “multinacionalnosti i multikulturi” to ime verifikovano na popisu i to u procentu u kojem se oko 90 odsto ranijih “Muslimana”, sada nacionalno izjasnilo kao “Bosnjaci”. Jedino se u Crnoj Gori jos uvijek vodi rasprava o necemu sto je temeljno ljudsko pravo, sloboda izbora ili konvencije.

Sa skupa je proklamovana i deklaracija u kojoj se ime Musliman preimenuje u Bosnjak. Na to je reagovala Matica muslimanska. Da li ta razlika postoji u shvatanju identiteta ili je nesto drugo u pitanju?

- Radi se samo o tome da je 138 potpisnika Deklaracije i ucesnika skupa sebe nacionalno samoidentifikovalo bez ambicije ili iluzije da bilo kome bilo sto namece, propisuje ili arbitrira. Naravno, reagovala je Matica muslimanska. I logicno je sto je reagovala. Ona je zato i stvorena. To je jedina NVO u Crnoj Gori koja svoja saopstenja objavljuje na istoj strani drzavnih novina gdje i politicke stranke. I njena moc ne proizilazi iz njenog znacaja, intelektualne snage ili brojnosti, jer se ona uvijek potpisuje kao “institucija”. Zato sto znamo da je spisak onih koji su je napustili uvijek veci od onoga u ime kojeg se potpisuje. “Institucija” predstavlja i “komisiju za crnogorski patriotizam” i “biro za izdavanje nacionalnog atesta” i “verifikacionu komisiju za legitimitet i legalitet “, i “komisiju za ideolosku pravovjernost uoci izbora”, a bogami oni koji je bolje poznaju, tvrde da je i strucni tim za kamatne stope ili zajmove pod hipotekom. “Institucija” je poznata kao zagovornik planetarne muslimanske nacije i uziva simpatije kod jednog dijela neobavijestene crnogorske javnosti. Zato je moram izvorno citirati u njenim egzaltiranim poducavanjima moje malenkosti: “...Profesor istorije bi trebao da zna da postoji MUSLIMANSKA NACIJA kao jedna od svjetskih nacija svih Muslimana, koja je promovisana clanom IV Povelje Organizacije islamske konferencije koja okuplja vise od 55 drzava.. “. (Publika, cetvrtak 27. mart str. 6). Dakle, teoreticari planetarne muslimanske nacije hoce da nam kazu da mi nemamo nista zajednicko sa “Muslimanima” iz bivse SFRJ, ali zato imamo sa Malezijcima, Kurdima, Irancima, Avganistancima, Kuvajcanima itd. I to bezocno pakuju u “crnogorski patriotizam”, sireci famu o “velikobosnjackoj asimilaciji” i pri tome svjesno precutkuju da su potpisnici Deklaracije skoro svi poslanici iz redova vladajucih stranaka, ministri i najugledniji intelektualci i uopste intelektualna, politicka i obrazovna elita ovoga naroda.

Umjesto argumenata “institucija” pokrece kampanju u maniru sest mjesnih zajednica. Pri tome sire jednu laz, kojoj ste i Vi podlegli. Dakle, ne radi se o “preimenovanju” niti na to bilo ko ima pravo, vec o pravu slobodnog izjasnjavanja koje pripada pojedincu. Na skupu je samo konstatovano da nacionalna odrednica “Musliman” vise ne postoji kao relavantan statisticki iskaz na prostoru bivse SFRJ, te da u tom smislu postaje besmislena dilema “Musliman “ili “Bosnjak”, “Musliman-Bosnjak”, vec samo “Bosnjak “ili “Crnogorac”, “Bosnjak” ili “Srbin”... Pravo na izbor pripada pojedincu i u tom smislu ne vidim razloga za nervozu, posebno kod onih koji za sebe tvrde da su veci katolici od pape. Mislim da je ovdje problem sto im papa ne vjeruje da su katolici?!

Podsjeticu Vas da sam svojevremeno jednom politicaru koji je imao potrebe da testira ovu populaciju i njihov crnogorski patriotizam upakovan u stranacki program, insinuirajuci pri tom da im je kako ce glasati poruceno sa strane, savjetovao: “Lako cemo za Gusinje, pripazi ti Cetinje”. Sada bih mozda svima onima koji iz neznanja nedavno usvojenu Deklaraciju tumace u kontekstu crnogorske drzavotvorne ideje i to mjere prevashodno stranackim arsinom porucio: “Rozaje je ipak najcrnogorskiji grad”. Sustina je samo u tome sto “institucija” tvrdi da su “autohtonoj muslimanskoj naciji u Crnoj Gori” blizi Avganistanci, Pakistanci, Malezijci i ostali “iz 55 zemalja”, dok mi isticemo da smo sa onima koji su se u bivsoj SFRJ nacionalno iskazivali kao “Muslimani” uvijek bili isto, bar po imenu. I da su nam u etnickom smislu blizi Crnogorci, Srbi, Hrvati i uopste narodi slovenskog porijekla od onih “iz 55 zemalja”. I da je glupo praviti “etnopark” u Crnoj Gori od dijela istog naroda koji je u svim drzavama nastalim na prostoru bivse SFRJ na popisima i u svim medjunarodnim dokumentima verifikovao nacionalno ime “Bosnjak”. Ponavljam da to znaci da se treba nacionalno samoidentifikovati shodno subjektivnom osjecanju, i da u tom smislu moraju vaziti ista pravila za sve. Naravno, kako za one koji uvijek imaju potrebu da budu “neciji”, pa bilo to da su “crnogorski”, “srpski” “podgoricki”, “barski” “trocetvrtinski”, “polovicni” kako je u Skupstini izjavljivao sekretar “institucije”, tako i za one koji su apsolutno svjesni da ce biti postovani u mjeri u kojoj postuju sami sebe. Treba ih relaksirati i cinjenicom da savremeni demokratski standardi vise ne poznaju rubrike u kojoj bi se upisivala jedna od ponudjenih nacionalnosti, kako je to uvijek bilo do sada, vec prazna rubrika u kojoj svako upisuje subjektivno osjecanje nacionalne pripadnosti kao izbor i temeljno ljudsko pravo.

Raspadom SRJ Muslimani/Bosnjaci u Srbiji i Crnoj Gori su sa ustavno pravnog stanovista izgubili status nacije i mjesto konstitutivnog naroda. Kako Ustavna povelja regulise zastitu manjinskih prava?

- Saglasno odredbama clana 8. Povelje donijeta je i Povelja o ljudskim i manjinskim pravima, koja cini sastavni dio ustavnog poretka novoformirane drzavne zajednice i koja na cjelovit nacin regulise ovu oblast. Clanom 2. Povelje je propisano da se ljudska i manjinska prava zajamcena poveljom neposredno uredjuju, obezbjedjuju i stite ustavima, zakonima i politikom drzava clanica. Iz ove odredbe jasno proizilazi da ce se manjinska prava urediti ustavom i zakonima. U tom smislu, od posebnog je znacaja glava III kojom se regulisu kako individualna, tako i kolektivna prava nacionalnih manjina. U clanu 47. stav 3. Povelje je propisano da kolektivna prava podrazumijevaju da pripadnici nacionalnih manjina neposredno ili preko svojih izabranih predstavnika, ucestvuju u procesu odlucivanja o pojedinim pitanjima koja su vezana za njihovu kulturu, obrazovanje informisanje i upotrebu jezika i pisma, u skladu sa zakonom, te da radi ostvarivanja ovih prava nacionalne manjine mogu obrazovati svoju samoupravu i izabrati nacionalne savjete u skladu sa zakonom. Dalje, u cl. 52 su pored ostalih propisana i posebna prava nacionalnih manjina, kao sto su izrazavanje, cuvanje, njegovanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne i etnicke, kulturne i vjerske posebnosti; na odredjeni broj mandata u Skupstini drzave clanice i Skupstini Srbije i Crne Gore, polazeci od principa neposredne reprezentacije, saglasno zakonima drzava clanica; na odgovarajucu zastupljenost u javnim sluzbama, organima vlasti i lokalne samouprave, na nacin i postupak utvrdjen zakonom.

Mislim da postoji dosta sirok pravni osnov unutar kojeg bi politicke elite mogle u perspektivi da nivo ovih prava situiraju u jedan konkretan zivotni kontekst, koji ce dodatno ojacati unutrasnju harmoniju drustva u Crnoj Gori. Tako ce ona zadrzati poziciju lidera multietnickog drustva na Balkanu, sto joj je svih prethodnih godina bio najaci ulog u raspodjeli evropske dividende. U tom smislu, manjinski narodi su pokazali i dokazali da im je Crna Gora optimalan drzavni okvir unutar kojeg vide svoju perspektivu.

Trauma

Kako gledate na drzavnu zajednicu Srbije i Crne Gore i koliko je moguc njen opstanak na duzi period?

- Mogu samo da ponovim ono sto sam bezbroj puta izjavio imajuci na umu fizicku disproporciju drzava clanica. Ravnopravna Crna Gora je nepravda prema Srbiji, neravnopravna Crna Gora je trauma i Crne Gore i Srbije.

Postovanje od kralja

Interesantno je da je Islamska zajednica u Crnoj Gori najstarija institucija tog karaktera na Balkanu, osnovana 1878. cetiri godine prije slicne u BiH. Kakav je tada bio polozaj islamiziranog stanovnistva u nezavisnoj crnogorskoj drzavi?

- Takodje je manje poznato da se crnogorska drzava poslije 1878. godine relativno toleratno odnosila prema svojim podanicima “muhamedanske vjere”, koje je crnogorski kralj Nikola smatrao “bracom po jeziku i krvi”. Kralj Nikola je znao da oni imaju svoju “bracu” i van granica crnogorske drzave, pa je “muhamedance” oslobodio obaveze sluzenja vojske, da ih ne bi dovodio u poziciju obaveze vojevanja protiv “istovjernika”. Umjesto toga oni su placali poseban porez “nizamiju” i u tom smislu kralj Nikola je bio sigurno dalekovidiji i humaniji od nekih “kraljeva” s kraja HH vijeka. Uz navedeno, treba imati na umu da je Islamska zajednica u Crnoj Gori najstarija institucija tog karaktera na Balkanu, osnovana 1878. godine, cetiri godine prije slicne institucije u BiH. Trojica “muftija crnogorskih muslimana”, kako im je zvanicno glasila titula (Hilmi Suli, Mustafa Tikvesalija i Murteza Karadjuzovic), a posebno ovaj potonji, bili su ujedno i clanovi najvisih drzavnih tijela u crnogorskoj drzavi. Tragom tih istorijskih iskustava Islamska zajednica je danas jedina vjerska zajednica ciji se prostor duhovne jurisdikcije podudara s prostorom crnogorske drzavne teritorije. Vjerujemo, da ce najnovija istrazivanja, koja ce uskoro biti dostupna siroj naucnoj javnosti, pokazati da masovno pokrstavanje muslimanskog zivlja i siroka zloupotreba vlasti u balkanskim ratovima 1912/1913. nije bila inspirisana drzavnom politikom kreiranom na Cetinju, vec motivima zloupotrebe lokalnog cinovnistva pothranjivanim tada uveliko prisutnim ideologijama. Naravno, svu ovu pricu o polozaju islamiziranog stanovnistva slovenskog porijekla u samostalnoj crnogorskoj drzavi, koje je od 1878. do 1971. godine prepoznavano samo kao poseban vjerski entitet, ne treba idealizovati, ali nece biti naodmet podsjetiti da je tada bilo nezamislivo ubistvo nenaoruzanog covjeka ili bilo kakvo nepocinstvo prema civilnom stanovnistvu, a posebno bi bilo nezamislivo da se sa tim neko hvali, dobije za to “medalju” ili atribut “patriote”.

Olivera Ugrin
Pobjeda