Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država u četvrtak, 15. maja, saslušava argumente u vezi s pokušajem predsednika Donalda Trampa da sprovede izvršnu naredbu kojom bi se ograničilo pravo na državljanstvo po rođenju – u prvom velikom izazovu tom ustavnom pravu u poslednjih nekoliko decenija.
Sud počinje usmena saslušanja o tome da li su savezne sudije preterale kada su obustavili Trampove restrikcije na automatsko sticanje državljanstva za decu rođenu u Americi. Ovo pitanje postalo je centralna tačka predsednikovog drugog mandata, kao deo njegove čvrste politike prema ograničavanju imigracije.
Nakon inauguracije, Tramp je naložio federalnim agencijama da ne priznaju državljanstvo djeci rođenoj u Americi bez bar jednog roditelja koji je američki državljanin ili zakoniti stalni rezident.
Sudije su odlučile da je politika najverovatnije protivustavna kada se u potpunosti pravno preispita, te Tramp ne može da je sprovede dok se spor vodi.
Šta treba znati o pravu na državljanstvo po rođenju i šta Tramp pokušava da promjeni
Šta kaže 14. amandman o državljanstvu po rođenju?
Četrnaesti amandman postao je deo Ustava SAD 1868. godine, nakon Građanskog rata, i garantovao je državljanstvo i slobode bivšim robovima, kao i prava iz Povelje o pravima. U amandmanu piše:
„Sva lica rođena ili naturalizovana u Sjedinjenim Državama, a koja su podložna njihovoj jurisdikciji, jesu državljani Sjedinjenih Država i države u kojoj prebivaju.“
Kako je Vrhovni sud ranije odlučivao o 14. amandmanu?
Presuda iz 1898. u slučaju United States v. Wong Kim Ark postavila je istorijski standard da djeca rođena u Americi od roditelja koji nisu državljani imaju pravo na američko državljanstvo. Wong Kim Ark, rođen u San Francisku od kineskih imigranata, nije mogao ponovo da uđe u Ameriku nakon putovanja u Kinu, iako je rođen na američkoj teritoriji. Sud je odlučio u njegovu korist (6–2), rekavši da je državljanin zbog mjesta rođenja, bez obzira na državljanstvo roditelja.
Trampovo Ministarstvo pravde tvrdi da je ta presuda bila užeg dometa i da se odnosi samo na djecu čiji roditelji imaju stalno prebivalište u Americi.
Kakav je stav Trampove administracije?
Prema agenciji Reuters, Trampova administracija smatra da se 14. amandman ne odnosi na imigrante koji su ilegalno u zemlji, pa čak ni na one koji su tu legalno ali privremeno – poput studenata ili radnika sa vizama.
Trampov politički plan Agenda47 predviđa razjašnjenje amandmana kako bi bilo jasno da „državljanstvo SAD pripada samo onima koji su i rođeni na tlu SAD i ‘pod jurisdikcijom’ Sjedinjenih Država.“ USA TODAY navodi da se izraz „pod jurisdikcijom“ uglavnom ne odnosi na decu stranih diplomata.
Ko osporava Trampovu naredbu?
Više tužbi je podnijeto nakon naredbe, a među tužiocima su 22 demokratska državna tužioca i organizacije za zaštitu prava imigranata. Oni tvrde da naredba krši 14. amandman Ustava SAD koji garantuje da svako rođen na tlu SAD ima pravo na državljanstvo.
Državni tužilac Nju Džersija, Metju Platkin, koji predvodi jednu od tužbi, izjavio je da se raduje prilici da predstavi argumente pred sudom.
„Pravo na državljanstvo po rođenju ukorenjeno je u Ustavu nakon Građanskog rata, podržano je nizom presedana Vrhovnog suda i garantuje da se nešto tako fundamentalno kao što je državljanstvo ne može ukinuti voljom jednog čoveka,“ rekao je Platkin za Reuters.
Koje zemlje priznaju državljanstvo po rođenju?
Pravo na državljanstvo po rođenju ugrađeno je u Ustav Amerike, osporavano tokom 1800-ih i potvrđeno od strane Vrhovnog suda. Većina zemalja slijedila je primjer Amerike, osim Evrope, Afrike i Azije koje imaju strožija pravila.
Prema podacima World Population Review, svaka zemlja u Sjevernoj i Južnoj Americi – osim Kolumbije i Dominikanske Republike – omogućava državljanstvo svakome rođenom na njihovoj teritoriji.
Kolumbija dodeljuje državljanstvo ako je bar jedan roditelj državljanin ili legalni rezident. Dominikanska Republika isključuje djecu haićanskih radnika migranata.
Evropske zemlje kao što su Španija, Italija, Francuska i Nemačka ograničavaju pravo na državljanstvo po rođenju, kao i Indija, Iran i Sudan.
„Dodeljivanje državljanstva svim osobama rođenim na teritoriji države postalo je češće u Amerikama“, navodi Američki imigracioni savet. „Nakon osnivanja Amerike, i druge zemlje u zapadnoj hemisferi usvojile su ovaj sistem.“